A to Polska właśnie!

„Powróćmy jak za dawnych lat” – ten refren można zanucić, oglądając album Polska w starej fotografii. Wydawnictwo BOSZ sięgnęło do bogatych zbiorów Archiwów Państwowych i w rezultacie udostępniło ponad 360 unikatowych zdjęć – od drugiej połowy XIX stulecia do roku 1939. Naturalnie znakomita większość obiektów to obrazy II Rzeczypospolitej, bo chociaż w albumie znalazły się takie rarytasy jak portrety Fryderyka Chopina (dagerotyp z 1849 roku), Stanisława Moniuszki i Henryka Sienkiewicza – wiadomo, że rozkwit fotografii nastąpił dopiero w latach 20. i 30. Z perfekcyjnie przygotowanej książki (którą wstępem opatrzyli cenieni naukowcy: prof. Janusz Tazbir i prof. Daria Nałęcz) możemy dowiedzieć się wielu ciekawostek. Okazuje się, że fotografia wcale nie jest wynalazkiem XIX wieku! Prototyp aparatu czyli camera obscura powstała być może już około… 900 roku (a może jeszcze wcześniej) i skonstruowali go Arabowie. Pierwszy polski dagerotyp jest dziełem inżyniera z Kielc, Maksymiliana Strasza i został zmontowany w 1839 roku. Wciąż udoskonalany, przeszedł długą drogę od prymitywnej maszynerii do kamery cyfrowej. Fotografie, wybrane przez autorów albumu, to przede wszystkim pasjonujący dokument historyczny, obraz minionych bezpowrotnie lat, miejsc i ludzi. Ale nie tylko: to ogromy bagaż wspomnień, sentymentów i nostalgii. W dziale, dotyczącym krajobrazu oglądamy leśne drogi, pola, panoramę Tatr, nadmorskie plaże, rozlewiska… jak Polska długa i szeroka. Ludzie, utrwaleni na zdjęciach to przedstawiciele przedwojennej arystokracji i inteligencji, myśliwi, nowożeńcy, górale, górnicy, kominiarze i chłopi. Obrazy wsi to praca na roli: orka, żniwa, wykopki, targowiska, ale i odświętna gala. Na kartkach albumu pysznią się eleganckie miasta (bogata, nowoczesna w tamtych latach Warszawa z neonami, stylowe kamieniczki Krakowa, Lwów, Wilno, Poznań…), szlacheckie siedziby (dwory, zamki i pałace od Wawelu i Łazienek, przez Wilanów i Belweder, aż do Wiśnicza i Kórnika). Fotografie dokumentują także wydarzenia polityczne, tradycje patriotyczne, przedstawicieli rządu polskiego, gospodarkę (huty, kopalnie, fabryki), wreszcie luminarzy kultury, nauki i sportu. Starsi czytelnicy rozpoznają może na kartach książki (a album liczy ich 250) swoje ukochane miejsca, które już albo nie istnieją lub dziś wyglądają zupełnie inaczej. Ta lektura jest jedyną w swoim rodzaju sentymentalną podróżą, a album – jednym z najbardziej wartościowych jakie ukazały się ostatnio na polskim rynku.

Opublikowany w trzech wersjach językowych album Wydawnictwa BOSZ zatytułowany „Polska w starej fotografii” jest z całą pewnością jedną z najpiękniejszych książek mijającego roku. Niesłabnący urok starych fotografii pozwala bowiem, w szczątkowej choćby formie, odtwarzać z nostalgią na nowo losy ludzi, narodów i miejsc. Album „Polska w starej fotografii” poświęcony jest przede wszystkim II Rzeczpospolitej, która – jak pisze współautorka Wstępu dr Daria Nałęcz „przez blisko pięćdziesiąt lat była dla wielu wyobrażeniem wolności i niepodległości, bardziej marzeniem niż obiektem dociekań historycznych”. Ogromna większość zamieszczonych w tej publikacji fotografii została wykonana w Polsce przed 1939 rokiem i dokumentuje naszą historię, ludzi, wydarzenia, architekturę i krajobrazy w ramach ówczesnych granic – od Wielkopolski, Pomorza i Śląska po Polesie, Wołyń i Podole. Kilkaset fotografii zamieszczonych w albumie podzielonych zostało, w zależności od prezentowanej treści na kilka działów: krajobraz, ludzie, wieś, miasto, siedziby, wiara, wydarzenia, gospodarka i kultura zaś każdy z działów poprzedzony został krótkim ale bardzo cennym wprowadzeniem Tomasza Jurasza. On też jest autorem znakomitych podpisów pod zdjęciami, podpisów – dodajmy – lakonicznych, ale nie pozbawionych emocji i uczuciowego zaangażowania i znakomicie oddających istotę prezentowanych fotografii, komentujących wydarzenia, stawiających pytania, nawiązujących do współczesności. Opublikowany przez Wydawnictwo BOSZ album pozwala, choć w niewielkiej części, poznać i zrozumieć całe bogactwo i ubóstwo II Rzeczpospolitej, jej gospodarcze, społeczne i kulturowe przemiany, fascynującą wielokulturowość i wieloetniczność, historyczne wydarzenia i epokowe momenty. Widzimy tu więc typowe wiejskie krajobrazy, przydrożne kapliczki, arystokratyczne portrety, ubóstwo wsi, neony miast, zabytki, dwory i klasztory, Józefa Piłsudskiego w okopach swoich legionistów lub podpisanie Konstytucji Kwietniowej. Najbardziej jednak fascynującą rzeczą, jaką zawiera „Polska w starej fotografii” są setki wspaniałych, zatrzymanych w kadrze postaci i ich osobiste losy. „Kim były? Dokąd tak naprawdę szły?” – czytamy w jednym z opisów. „Fotografia dzieliła los domów, dworów, skarbów kultury. Historia wcale nie obeszła się z nią łaskawiej” – napisał we Wstępie do albumu Janusz Tazbir. W zamierzeniach autorów „Polska w starej fotografii” nie powinna „zastępować podręcznika dziejów ojczystych czy przewodnika po naszych zabytkach i krajobrazie”. Jednak ta sentymentalna podróż, jaką można odbyć zagłębiając się w ten album, spełniać może wielorakie, również dydaktyczne funkcje. Wszak podróże kształcą. Również takie, pełne nostalgii… Wszystkie fotografie zamieszczone w albumie pochodzą ze zbiorów Archiwów Państwowych.